Рэтраспектыва, асноўныя крокі, ініцыятывы, дасягненні

— 1946-1991 гг.

Першая буйная беларуская ініцыятыва была вылучана ўжо на першай сесіі Генеральнай Асамблеі ААН у 1946 годзе. Па прапанове дэлегацыі БССР Генасамблея ўхваліла рэзалюцыя «Аб выдачы і пакаранні ваенных злачынцаў». Рэзалюцыя патрабавала ад краін - сябраў ААН прыняцця самых энергічных мер па пошуку ваенных злачынцаў, іх арышту і выдачы тым краінам, на тэрыторыі якіх яны здзейснілі злачынствы.

Беларуская дэлегацыя прапанавала працягнуць разгляд гэтай тэмы ў 1968 годзе, калі на 23-й сесіі Генеральная Асамблея ААН па беларускай ініцыятыве ўхваліла рэзалюцыю аб непрымяненні тэрміну даўнасці да ваенных злачынстваў і ваенным злачынцам.

На 28-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН у 1973 годзе па ініцыятыве БССР была прынята рэзалюцыя аб выкарыстанні навукова-тэхнічнага прагрэсу ў інтарэсах міру і сацыяльнага прагрэсу, на падставе якой пасля распрацаваны адпаведныя дэкларацыя і рэзалюцыі ААН, якія тычацца забароны распрацоўкі і вытворчасці новых відаў зброі масавага знішчэння.

У гэтым жа годзе БССР была выбрана на месца непастаяннага члена Савета Бяспекі ААН і паспяхова выконвала гэтую функцыю ў галоўным органе ААН у перыяд 1974-1975 гадоў.

Беларусь з'яўляецца ініцыятарам чарнобыльскага кірунку ў дзейнасці ААН і арганізацый яе сістэмы. У 1990 годзе на 45-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН адобрана высунутая намі рэзалюцыя «Умацаванне міжнароднага супрацоўніцтва і каардынацыі намаганняў у справе вывучэння, змякчэння і мінімізацыі наступстваў чарнобыльскай катастрофы». Быў створаны «чарнобыльскі» сакратарыят ААН, арганізавана работа Міжустаноўскай групы ААН. У далейшым Генеральная Асамблея пацвярджала і развівала становішча названай рэзалюцыі на сваіх чарговых сесіях.

— 1991 г. - цяперашні час

З набыццём незалежнасці Рэспубліка Беларусь істотна пашырыла як магчымасці свайго ўдзелу ў міжнародным шматбаковым супрацоўніцтве ў рамках ААН, так і ўклад у вырашэнне сусветных праблем.

Незалежная Беларусь была першай дзяржавай з пераемнікаў былога Савецкага Саюза, якое адмовілася ад валодання ядзернай зброяй і завяршыла яго вывад са сваёй тэрыторыі ў канцы 1996 года. Беларусь стала удзельнікам ўсіх асноўных пагадненняў у галіне нераспаўсюджання, такіх як Дагавор аб нераспаўсюджванні ядзернай зброі (ДНЯЗ), Дагавор аб усёабдымнай забароне ядзерных выпрабаванняў (ДУЗЯВ), Канвенцыя аб забароне хімічнай зброі (КЗХО), Канвенцыя аб забароне біялагічнай і таксіннай зброі.

Беларусь таксама ратыфікавала Дагавор аб скарачэнні і абмежаванні стратэгічных наступальных узбраенняў (СТАРТ-1) і Лісабонскі пратакол. У 1995 годзе наша дзяржава падпісала Пагадненне аб гарантыях з МАГАТЭ. Усе гэтыя намаганні Рэспублікі Беларусь у справе забеспячэння міжнароднага міру і бяспекі былі станоўча адзначаны ў шэрагу рэзалюцый Генеральнай Асамблеі ААН.

Буйной ініцыятывай Рэспублікі Беларусь у рамках Арганізацыі Аб'яднаных Нацый у галіне падтрымання міжнароднага міру і бяспекі стала прапанова Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А. Р. Лукашэнка стварыць у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе прастору, свабодную ад ядзернай зброі. Ініцыятыва была вынесена на разгляд сусветнай супольнасці на 53-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН і ў снежні 1998 года Генасамблея прыняла адпаведную рэзалюцыю.

Рэспубліка Беларусь заўсёды праводзіла адказную палітыку ў галіне экспартнага кантролю. У 1996 годзе ў нашай краіне створана дзяржаўная сістэма па ўліку, кантролі і фізічнай абароне ядзернага матэрыялу. Прыняцце нашай дзяржавы ў Групу ядзерных пастаўшчыкоў у 2000 годзе з'яўляецца доказам поўнай адпаведнасці Беларусі прызнаным на міжнародным узроўні нормам экспартнага кантролю.

Беларусь з'яўлялася адным з актыўных прыхільнікаў распрацоўкі і прыняцця Праграмы дзеянняў ААН па прадухіленні і выкараненні незаконнага гандлю лёгкай зброяй і стралковымі узбраеннямі (ЛСЗ) ва ўсіх яе аспектах і барацьбе з ёй. Праграма была адобрана на Канферэнцыі ААН па незаконнаму гандлю ЛСО ва ўсіх яе аспектах, якая праходзіла ў ліпені 2001 года ў г.Нью-Йорку.

У 2000 годзе на 55-й сесіі Генасамблеі ААН па ініцыятыве Беларусі прынята рэзалюцыя «Меры, якія павінны быць прыняты супраць расізму, палітычных платформ і дзейнасці, заснаваных на дактрынах перавагі, у аснове якіх ляжаць расавая дыскрымінацыя або этнічная выключнасць і ксенафобія, у тым ліку, у асаблівасці, неанацызм».

З 2002 года Рэспубліка Беларусь выступае распрацоўшчыкам і каардынатарам праекта рэзалюцыі «Забарона распрацоўкі і вытворчасці новых відаў зброі масавага знішчэння і новых сістэм такой зброі: даклад Канферэнцыі па раззбраенні». У апошні раз дадзеная рэзалюцыя была прынята ў рамках 72-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН (2017 г.).

У 2000 годзе кіраўніцтвам краіны адобрана канцэпцыя паступовага пашырэння ўдзелу беларускіх грамадзян у аперацыях ААН па падтрыманні міру (АПМ). 

У рамках рэалізацыі гэтай канцэпцыі ў 2001 годзе ў Нью-Ёрку падпісаны Мемарандум аб узаемаразуменні паміж Рэспублікай Беларусь і ААН у дачыненні да ўдзелу нашай краіны ў сістэме рэзервовых пагадненняў ААН. У лістападзе 2003 года прыняты адпаведны нацыянальны закон. З 2010 года прадстаўнікі Беларусі ўдзельнічаюць у міратворчых аперацыях ААН.

З 2001 года Беларусь праводзіць канструктыўнае ўзаемадзеянне з Контртэрарыстычнай камітэтам Савета Бяспекі ААН, якія ажыццяўляюць кантроль за выкананнем дзяржавамі - членамі ААН абавязацельстваў па рэзалюцыі 1373 (2001) i іншым рэзалюцыям Савета Бяспекі ААН аб мерах па барацьбе з тэрарызмам. Сёння наша краіна з'яўляецца ўдзельнікам усіх існуючых канвенцый і пратаколаў па пытаннях барацьбы з тэрарызмам, прынятых пад эгідай ААН.

З моманту атрымання незалежнасці Беларусь таксама ўносіла пасільны ўклад у вырашэнне праблем сусветнага развіцця. Рэспубліка Беларусь прымала актыўны ўдзел у распрацоўцы выніковых праграмных дакументаў Міжнароднай канферэнцыі ААН па народанасельніцтве і развіцці 1994 года, Канферэнцыі ААН па населеных пунктах 1996 года, 19-й спецыяльны сесіі Генеральнай Асамблеі ААН для правядзення ўсёабдымнага аналізу ходу рэалізацыі Парадку дня на XXI стагоддзе 1997 года, міжнароднай канферэнцыі па фінансаванні развіцця 2001 года, Сусветнай сустрэчы на вышэйшым узроўні па ўстойлівым развіцці 2002 года, самітаў ААН 2005 i 2010 гадоў, “Рыа+20”.

У 1997 годзе па ініцыятыве Прэзідэнта Беларусі А.Р.Лукашэнкі ў сталіцы нашай краіны адбылася Міжнародная канферэнцыя па ўстойліваму развіццю краін з пераходнай эканомікай.

У красавіку 2006 года ў сталіцы Беларусі г.Мінску была праведзена Міжнародная канферэнцыя "Чарнобыль праз 20 гадоў. Стратэгія аднаўлення і ўстойлівага развіцця пацярпелых рэгіёнаў », якая пазначыла напрамкі далейшых намаганняў устаноў сістэмы ААН у гэтай галіне.

У ходзе рэгулярных сесій Генеральнай Асамблеі ААН Беларусь традыцыйна актыўна ўдзельнічала ў распрацоўцы і прасоўванні праектаў рэзалюцый аб інтэграцыі дзяржаў з пераходнай эканомікай у сусветную гаспадарку.

У 2008 годзе Беларусь увайшла ў лік ініцыятараў стварэння ў ААН новай групы краін-атрымальнікаў міжнароднай дапамогі ў мэтах развіцця - краін з сярэднім узроўнем даходу. У цяперашні час робяцца намаганні, накіраваныя на тое, каб дадзеная праблематыка разглядалася усімі структурамі сістэмы ААН з улікам асаблівых інтарэсаў і патрэбаў гэтай катэгорыі дзяржаў у вонкавым садзейнічанні.

— Ініцыятывы апошніх гадоў

Як цвёрды прыхільнік прынцыпаў, закладзеных у Статуце ААН, зыходзячы з пастулату неўмяшання ва ўнутраныя справы іншых дзяржаў, Рэспубліка Беларусь з павагай ставіцца да выбару народамі сістэм дзяржаўнага кіравання і грамадска-палітычнага ладу. Наша дзяржава лічыць, што любы народ, ад якога не зыходзіць пагроза міжнароднай бяспекі і чый урад працуе над развіццём уласнай нацыі, павінен мець права бесперашкодна карыстацца ўсімі перавагамі міжнароднага супрацоўніцтва без абмежаванняў, санкцый і папярэдніх умоў.

У гэтай сувязі з трыбуны Саміту ААН 2005 года Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь прапанавана прызнаць разнастайнасць шляхоў прагрэсіўнага развіцця ў якасці каштоўнасці чалавечай цывілізацыі.

Гэтая ініцыятыва гарманічна дапаўняе намаганні Рэспублікі Беларусь і большасці краін-членаў ААН па пабудове больш справядлівага сусветнага парадку, умацаванню міжнароднага права. Ініцыятыва Беларусі была замацавана ў шэрагу дакументаў, прынятых пад эгідай ААН і Руху недалучэння.

Яшчэ адной ініцыятывай, высунутай Кіраўніком беларускай дзяржавы ў рамках Саміту ААН 2005 года, стаў заклік да міжнароднай супольнасці распачаць дзейсныя меры ў барацьбе з гандлем людзьмі. У развіццё гэтай тэмы ў ходзе 60-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН (2005 год) Беларусь выступіла з прапановай аб стварэнні пад эгідай ААН «Глабальнага партнёрства супраць рабства і гандлю людзьмі ў XXI стагоддзі" у мэтах аб'яднання намаганняў дзяржаў, міжнародных арганізацый, грамадзянскай супольнасці і прыватнага сектара ў справе барацьбы з сучасным гандлем рабамі.

Паводле даследаванняў розных міжнародных арганізацый, у сярэдзіне мінулага дзесяцігоддзя праблема гандлю людзьмі стала прымаць ўсё больш пагрозлівыя памеры. На гэтым фоне паспяховая нацыянальная палітыка Беларусі па супрацьдзеянні гандлю людзьмі, эфектыўнасць якой прызнана міжнароднай супольнасцю, дала нашай краіне маральнае права ўносіць прапановы па актывізацыі супрацоўніцтва ў гэтай галіне і на міжнародным узроўні.

У выніку, пачынаючы з 2006 года, Генеральная Асамблея ААН рэгулярна прымае ініцыіруемых Беларуссю рэзалюцыю аб паляпшэнні каардынацыі дзеянняў у барацьбе з гандлем людзьмі. У ліпені 2010 года ў беларускай ініцыятыве Генеральная Асамблея ўхваліла Глабальны план дзеянняў па барацьбе з гандлем людзьмі. Акрамя таго, Беларусь выступіла з прапановай стварыць у Нью-Ёрку і ў аддзяленнях ААН у Вене і Жэневе Групу сяброў, якія аб'ядналіся ў барацьбе з гандлем людзьмі, якая на сённяшні дзень уключае 21 дзяржаву.

Такім чынам, міжнароднае узаемадзеянне па барацьбе з гандлем людзьмі на глабальным узроўні прымае ў апошнія гады ўсё больш арганізаваны характар, што непасрэдна адлюстроўваецца на росце яго эфектыўнасці, у тым ліку ў большасці зацікаўленых дзяржаў.

Важнай асаблівасцю сучаснай сістэмы міжнародных адносін з'яўляецца той факт, што разам з класічнай дыпламатыяй ў рамках ААН, яе спецыялізаваных устаноў або рэгіянальных міждзяржаўных аб'яднанняў, актыўна фармуюцца новыя адукацыі - партнёрства, якія складаюцца не толькі з дзяржаў, але і міжнародных арганізацый, прадстаўнікоў грамадзянскай супольнасці і прыватнага сектара. Галоўнай задачай такіх партнёрстваў на глабальным узроўні з'яўляецца генераванне дзеянняў усёй міжнароднай супольнасці, накіраваных на дазвол якой-небудзь канкрэтнай функцыянальнай праблемы сучаснай цывілізацыі.

Беларусь разглядае фарміраванне партнёрстваў у якасці важнага інструмента закліканага інстытуцыяналізаваць складваюцца новыя формы міжнароднага супрацоўніцтва з вузкай спецыялізацыяй і больш шырокім, чым толькі дзяржавы складам удзельнікаў. Развіццё глабальных партнёрстваў і іх актыўнае выкарыстанне ў арсенале ААН з'яўляецца адной з прыярытэтных сфер увагі Рэспублікі Беларусь. Мы актыўна працуем у рамках ААН і іншых міжнародных арганізацый з зацікаўленымі бакамі па ажыццяўленню ў жыццё ідэі партнёрстваў, перш за ўсё, у такіх галінах, як глабальнае развіццё, энергетыка, гандаль людзьмі, моладзь.

Вырашэнне пытанняў энергазабеспячэння, дыверсіфікацыі паставак энергарэсурсаў, павышэнне энергаэфектыўнасці нацыянальных эканомік з'яўляецца для Рэспублікі Беларусь і для пераважнай большасці краін свету найважнейшай задачай, рашэнне якой забяспечвае палітычны суверэнітэт дзяржавы, яе эканамічную бяспеку, а таксама перспектывы ўстойлівага развіцця. У сучасных умовах, якія характарызуюцца крызіснымі з'явамі ў эканоміцы, ростам негатыўнага ціску экалагічных фактараў і кліматычных змяненняў, актывізацыяй міжнароднай палітычнай напружанасці і суперніцтва за энергетычныя рэсурсы пытанне доступу краін з пераходнай эканомікай і развіваюцца дзяржаў да энергарэсурсаў і, перш за ўсё, да сучасных тэхналогій у сферы энергетыкі атрымліваюць асаблівую важнасць.

У сувязі з гэтым Рэспубліка Беларусь прасоўвае на міжнароднай арэне прапанову аб стварэнні глабальнага механізму павышэння даступнасці сучасных тэхналогій выкарыстання новых і аднаўляльных крыніц энергіі. Па ініцыятыве Беларусі ў чэрвені 2009 года ў Генеральнай Асамблеі ААН адбыліся дэбаты па тэме энергетыкі, якія прадэманстравалі высокую цікавасць да праблемы ў цэлым. На сучасным этапе Беларусь сумесна з іншымі дзяржавамі-партнёрамі актыўна садзейнічаюць намаганням па забеспячэнні большай цэнтралізацыі працэсу прыняцця рашэнняў у гэтай галіне з дапамогай адпаведных рэзалюцый і рашэнняў Генеральнай Асамблеі, а таксама ўстаноў сістэмы ААН. Такая тэндэнцыя, безумоўна, адказвае мэтам большасці членаў ААН, зацікаўленых у забеспячэнні сваёй энергетычнай бяспекі, у тым ліку і праз атрыманне вялікіх магчымасцяў выкарыстання аднаўляльнай энергетыкі.

Аналіз крызісных з'яў у сусветнай эканоміцы і працэсах развіцця значнай колькасці дзяржаў паказвае, што іх бягучае ўплыў і перспектывы генезісу аказваюць прамое негатыўнае ўздзеянне на становішча моладзі. Маргіналізацыя маладога пакалення, перш за ўсё ў краінах, якія развіваюцца дзяржавах, праз рост беспрацоўя, выключэнне з палітычнага жыцця, недахоп магчымасцяў самарэалізацыі вядзе да катастрафічных наступстваў у выглядзе росту ў асяроддзі моладзі радыкальных, антысацыяльных і анархісцкіх настрояў. Гэтая тэндэнцыя непасрэдна паграджае ўстойліваму развіццю ўсёй цывілізацыі.

Менавіта таму і з улікам таго, што рэалізуецца ў Рэспубліка Беларусь маладзёжная палітыка дае сур'ёзныя вынікі наша дыпламатыя актыўна прасоўвае праблематыку моладзі. У ходзе 65-й юбілейнай сесіі Генасамблеі ў 2010 годзе Беларусь вылучыла ініцыятыву аб неабходнасці садзейнічання росквіту будучых пакаленняў. Яе сутнасць заключаецца ў стварэнні новага глабальнага партнёрства для абароны інтарэсаў моладзі і вырашэння праблем, характэрных для маладога пакалення ў многіх краінах. У цяперашні час намаганні Беларусі накіраваны на арганізацыю тэматычных дэбатаў Генеральнай Асамблеі ААН, а таксама наданне большай арыентаванасці мандатаў арганізацый і ўстаноў сістэмы ААН на моладзевую праблематыку.

Захоўвае міжнародную актуальнасць тэматыка Чарнобыля ва ўвязцы з такімі іншымі актуальнымі ў ААН пытаннямі, як устойлівае развіццё, зніжэнне рызыкі бедстваў, ахова здароўя, экалагічная бяспека, гуманітарнае супрацоўніцтва.

У 2021 годзе Беларусь прыняла актыўны ўдзел у падрыхтоўцы і правядзенні спецыяльнага памятнага пасяджэння Генеральнай Асамблеі з нагоды 35-й гадавіны чарнобыльскай катастрофы, а таксама іншых памятных мерапрыемстваў у штаб-кватэры ААН з удзелам Генеральнага сакратара.